Als docent is het waardevol om vertrouwd te zijn met het interpersoonlijke perspectief op docent-studentrelaties. Dit perspectief, ontwikkeld aan de Universiteit Utrecht, is gericht op het bestuderen van relaties tussen mensen en de wederzijdse beïnvloeding die plaatsvindt tijdens interacties.

Dimensies

Een centraal principe van het interpersoonlijk perspectief is het beschrijven van gedrag in interactie met anderen met behulp van twee dimensies. In de context van het onderwijs worden deze dimensies aangeduid als Invloed en Nabijheid. Invloed verwijst naar de mate waarin iemand assertief en sturend is, terwijl Nabijheid verwijst naar de mate waarin iemand betrokkenheid toont.

Interpersoonlijke cirkel

Om het gedrag te kunnen visualiseren aan de hand van de twee interpersoonlijke dimensies Invloed en Nabijheid, wordt een cirkel gebruikt. In deze Interpersoonlijke Cirkel worden acht prototypische woorden weergegeven die het gedrag beschrijven dat een docent in interacties met studenten kan vertonen. Elk woord op de cirkel vertegenwoordigt een bepaalde combinatie van Invloed en Nabijheid. De interpersoonlijke cirkel is een handig hulpmiddel om het gedrag van docenten en studenten te analyseren en te begrijpen. Het stelt docenten in staat om bewust keuzes te maken in hun interpersoonlijke gedrag en hun interacties met studenten te verbeteren. De cirkels voor de docent (links) en de studenten (rechts) zien er als volgt uit.

Figuur 1. Interpersoonlijke cirkels van de docent en de student.

Complementariteit

Een ander belangrijk principe binnen de Interpersoonlijke Theorie is complementariteit. Volgens dit principe wordt ons gedrag in interactie voorspelbaar beïnvloed door het gedrag van de persoon waarmee we communiceren. Nabij gedrag (aan de rechterkant van de cirkel) nodigt wederkerig nabij gedrag uit (ook aan de rechterkant van de cirkel), terwijl gedrag aan de linkerkant van de cirkel (laag nabij) ook laag nabij van de ander oproept. Dus op de nabijheidsdimensie roept gedrag van de een hetzelfde gedrag van de ander op. Als docenten vriendelijk en begripvol zijn, zullen studenten waarschijnlijk vriendelijk reageren. Maar ook wordt confrontatie met confrontatie beantwoord.

Op de invloedsdimensie roept gedrag van de een het tegenovergestelde gedrag van de ander op. Invloedrijk gedrag (aan de bovenkant van de cirkel) lokt volgend gedrag uit (aan de onderkant van de cirkel) en omgekeerd je terughoudend opstellen roept initiatief van studenten op.

Let wel deze principes gaan om veel voorkomende interactiepatronen, maar ze zijn niet noodzakelijk of altijd aanwezig of gewenst. Complementair reageren is niet altijd de beste strategie. Soms is acomplementair reageren juist verstandig. Een student die boos is, kun je beter begripvol benaderen dan confronterend. De student zal dan eerder geneigd zijn om meer nabij gedrag te vertonen. Bij passieve studenten is het niet handig de complementaire reactie van nog meer sturen en initiatief nemen te vertonen; dat maakt studenten nog passiever. In plaats daarvan moet je ze ruimte geven.

Vragenlijst interpersoonlijk leraarsgedrag (VIL)

Om interpersoonlijk leraarsgedrag te meten en te analyseren, wordt de Vragenlijst Interpersoonlijk Leraarsgedrag (VIL) [login vereist] gebruikt. Deze vragenlijst is een instrument om inzicht te krijgen in de docent-student interacties. Het helpt bij het identificeren van de mate van Invloed en Nabijheid die docenten tonen in hun interacties met studenten. Door middel van de vragenlijst kunnen docenten een beter begrip krijgen van hun eigen interpersoonlijk gedrag en mogelijke verbeterpunten ontdekken. Er is een Excelbestand beschikbaar om de gegevens verzameld met deze vragenlijst te verwerken. Aanwijzingen om te reflecteren op de resultaten van een afname van de VIL download je hier

Wil je meer weten over interpersoonlijke relaties? Hier vind je wat extra achtergrond informatie. Er is ook een boek over het interpersoonlijk perspectief:

Theo Wubbels, Perry den Brok, Luce Claessens, Tim Mainhard & Jan van Tartwijk: Klassenmanagement vanuit een interpersoonlijk perspectief. Je kunt het hier bestellen of downloaden.